Zakład, według publikacji reporterskiej z 1909 roku, zatrudniał na początku XX wieku 250 osób. W jego skład wchodziła kuźnia, hartownia blach i sprężyn, młotownia, stolarnia i modelarnia, kotłownia, magazyny żelaza i stali, warsztat montażowy, warsztat naprawy maszyn i urządzeń, odlewnia, stacja pomp, centrala elektryczna, pomieszczenie ekspedycji wysyłkowej, biuro główne, rampa załadowcza. Wszystkie warsztaty i magazyny były połączone linia telefoniczną.

System szyn łączył cały zakład i umożliwiał dostarczanie surowców i produktów do następnych działów fabryki. Wyposażenie zakładu stanowiły młoty pneumatyczne, walcarki kuźnicze, prasy śrubowe z nożycami, nożyce do cięcia żelaza, piece żarowe, gwinciarki, aparaty spawalnicze, maszyny formierskie, rdzeniarki, piec do odlewania, maszyny kowalskie, a także urządzenia do kontroli wyrobów. 1/

Poniżej przedstawiono fotografie pomieszczeń fabrycznych pochodzące z albumu wydanego z okazji 50-lecia fabryki.2/

Na zdjęciach: Hala odlewni, Hala kuźni, Hala wiertarek, Warsztat naprawczy, Stolarnia, Magazyn, Pomieszczenie biurowe, Agregat prądotwórczy, Nożyce do cięcia stali, Magazyn stali.

Zakład posiadał centralę elektryczną z agregatami prądotwórczymi zasilającą energią około 300 maszyn. Dzięki agregatom możliwym było także oświetlenie hal i pomieszczeń biurowych. Wybudowana została także elektryczna kolejka wąskotorowa łącząca fabrykę z dworcem kolejowym w Barlinku.

Trudno obecnie określić dokładną datę wybudowania przemysłowej kolejki wąskotorowej. Musiało to jednak nastąpić po dotarciu kolei do Barlinka. Pierwszy parowóz dojechał do miasta w 1883 roku, kiedy otwarto linię Barlinek – Głazów. Kolejka łącząca fabrykę pługów z dworcem musiała powstać jednak jeszcze później, gdy uruchomiono odcinek z Barlinka do Choszczna i wybudowano dworzec przy ulicy Dworcowej, a było to w 1898 r.

REKLAMA

Wąskotorówka łącząca fabrykę Pługów z cegielnią i dworcem kolejowym powstała prawdopodobnie na przełomie wieków, a może dopiero w 1903 roku, gdy firma została przekształcona w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, a syn dotychczasowego właściciela Adolf Schwartz został dyrektorem przedsiębiorstwa.

Trudno dociec, co było siłą pociągową w pierwszym roku funkcjonowania kolejki. W tamtych czasach trak-cja kolejowa była przeważnie eksploatowana za pomocą zaprzęgów konnych, choć zdarzały się proste lokomotywy parowe lub spalinowe. Tabor zaś stanowiły najczęściej lory (platformy) dwuosiowe.

Na zdjęciu z 1909 roku widzimy, że wagoniki przemysłowej kolejki ciągnione były przez lokomotywę elektryczną. Zdjęcie to, na którym ukazana jest lokomotywa elektryczna z widocznym pantografem, dotykającym na-powietrznej sieci trakcyjnej stanowi dowód, że linia tej wąskotorowej kolejki była jedną z pierwszych, gdzie wy-korzystano lokomotywę napędzaną za pomocą silnika elektrycznego zasilanego z sieci trakcyjnej.

 Lokomotywa elektryczna ciągnąca wagoniki przez teren Fabryki Pługów.

Trasa wąskotorówki wiodła także do majątku Schwartzów znajdującego się w Janowie. Gospodarstwo to o wielkości 2000 mórg 3/ różnej klasy gleby, ciężkiej, średniej i lekkiej oraz łąk bagiennych, było doskonałym poligonem doświadczalnym dla nowych konstrukcji.

Właściciele zwracali dużą uwagę na nowoczesność i jakość swoich wyrobów. W zakładzie istniał dział kontroli jakości współpracujący z politechnicznymi instytutami badawczymi.

Narzędzia produkowane u Schwatzów poddawano kompleksowym badaniom w berlińskim instytucie badawczym przy berlińskiej szkole wyższej. O badaniu i przeprowadzonych próbach orki trzech pługów o podobnej konstrukcji produkowanych w Niemczech można przeczytać w politechnicznym dzienniku berlińskiej uczelni wy-danym w 1907 roku.4/ Dwulemieszowy pług z głęboszem wyprodukowany w barlineckiej Fabryce Pługów Schwartz & Sohn został tam pozytywnie oceniony.

Badania nad sprzętem stosowanym w gospodarstwach rolnych, wykorzystywanym w uprawie ziemniaka miały w owych czasach ogromne znaczenie z uwagi na fakt, że uprawa ziemniaka miała na początku dwudziestego wieku podstawowe znaczenie dla wyżywienia kraju. Rocznie zbierano w tamtych latach z 3,3 mln hektarów 43 mln ton. 5/

Asortyment maszyn rolniczych produkowanych u Schwartzów był bardzo szeroki. Oprócz różnych rodzajów pługów produkowano tam także brony zębowe i talerzowe i inne narzędzia do spulchniania gleby. Firma jako pierwsza w Niemczech podjęła się z powodzeniem, produkcji zębów sprężynowych do kultywatorów, ograniczając tym samym dotychczasowy import z Ameryki.

 Asortyment zębów wymiennych z folderu zakładu.

We wspomnianym wcześniej albumie wydanym z okazji 50-lecia firmy czytamy, że podstawową zasadą, jaka przyświecała właścicielom była solidność i spełnianie oczekiwań klientów. Aby tego dokonać Schwartzowie musieli wykazać się fachowością, innowacyjnością i pracowitością. Dzięki profesjonalnym działaniom marketingowym i wychodzeniu naprzeciw potrzebom klientów udawało im się zdobywać rynki zbytu.

Sytuacja gospodarcza Niemiec i polityczne decyzje forsujące rozwój przemysłu ukierunkowanego na rolnictwo, pomagały w rozwoju zakładu i otwierały rynek. Mimo to nie zaniechano akcji promującej i zachęcającej do nabywania produkowanych wyrobów.

Pierwsze prospekty reklamujące wyroby fabryki Schwartzów powstały na początku XX wieku. Wykonywano je w technice druku wypukłego zwanej metalorytem. Odbitki uzyskiwano, pokrywając farbą wypukłe elementy miedzianej matrycy. Karty reklamowe powstawały poprzez odbicie na papierze drukarskim farby nałożonej na wypukłych częściach formy drukarskiej.

Karty katalogowe wyrobów Fabryki Pługów z lat trzydziestych XX w.

Dbając o reklamę firmy, starano się używać do korespondencji specjalnych firmowych kopert z nadrukowaną na-zwą firmy i rysunkiem pługa.

List polecony nadany w 1920 roku na firmowej kopercie.

Korespondencja handlowa z Konstantynopola (obecnie Stambuł w Turcji) z dnia 3 lutego 1911 roku, adresowana do właścicieli Fa-bryki Pługów.

Okładka katalogu wyrobów Fabryki Pługów.

Pięcioskibowy pług przygotowany do sesji fotograficznej.

Pod koniec lat trzydziestych wykonano na terenie zakładu serię zdjęć maszyn rolniczych produkowanych w fa-bryce. Fotografie zamierzano zapewne użyć do celów promocyjnych, choć sposób ich wykonania dalece odbiegał od zasad stosowanych obecnie w reklamie. Zdjęcia te, stanowią bogate źródło wiedzy historycznej o zakładzie. Poza ma-szynami rolniczymi i widocznymi na drugim planie budynkami fabrycznymi zauważyć można także różne osoby. Daje to możliwość obserwacji, jak w latach trzydziestych ubierano się, na co dzień i do pracy. (Fotografie te można zobaczyć w foto galerii.)

Andrzej Mrowiński

Przypisy:
1. Ed. Schwartz & Sohn G M B H Pflugfabrik bei Berlinchen, album pamiątkowy wydany w 1909 roku z okazji 50-lecia firmy,
2. tamże,
3. Morga to nieużywana już dziś jednostka powierzchni używana w rolnictwie. Oznaczała obszar ziemi, jaki jeden człowiek w ciągu dnia mógł zaorać lub skosić jednym zaprzęgiem. Rozmiary morgi (z niemieckiego, Morgen oznacza ranek) były rozmaite i wynosiły zależnie od gleby, zaprzęgu i narzędzi od 0,2 do jednego hektara. Jedna morga pruska, zwana też magdeburską obejmowała obszar 255 arów. Oznacza to, że gospodarstwo Schwartzów miało około 500 hektarów.
4. Neue Untersuchungen an landwirtschaftlichen Maschinen. (Nowe badania o maszynach rolniczych.), Materiał, nieznanego autora opublikowany 15 czerwca 1907 roku w zeszycie nr 24 w tomie 332 politechnicznego dziennika „Dingles Politechnisches Journal“ Berlińskiej Technicznej Szkoły Wyższej w Charlottenburgu, pod redakcją profesora dr. Gustava Fischera
5. tamże

Publikowany wyżej tekst został opracowany w 2013 roku na zlecenie firmy HaCon w trakcie przygotowania wydania albumu odlewni. Fragmenty powyższego tekstu drukowane były w Echu Barlinka w grudniu 2013 roku i styczniu 2014 roku.

Komentarze

+7

Guest

2019-08-09 19:47

3

Jestem w lekkim szoku że w miasteczku gdzie się urodziłem była bardzo ciekawa fabryka! :)
szkoda że kolej została zlikwidowana.Artykuł bardzo ciekawy zostanie w pamięci na długo

0

Guest

2019-08-02 19:30

2

Ciekawe co pracownicy FP zasłaniają papierem z rolki?

+17

Guest

2019-08-01 14:54

1

Super opracowanie
Z tekstu wynika że w Barlinku przed wojną była elektryczna kolej
Teraz już nawet drezyna nie przejedzie

Dodaj komentarz